Wolne Miasto Gdańsk utworzono w roku 1920 na mocy Traktatu Wersalskiego. Posiadało ono własny Parlament, stanowiący władzę ustawodawczą oraz Senat, będący władzą wykonawczą.
Nadzór nad nimi sprawował Wysoki Komisarz Ligi Narodów. Polsce przypadło prawo do prowadzenia spraw zagranicznych oraz kolei na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Ponadto otrzymała ona zgodę Ligi Narodów na założenie wojskowej składnicy tranzytowej na półwyspie Westerplatte.
Społeczność polska w mieście sięgała 15% ogółu mieszkańców i była zrzeszona w ramach organizacji „Gmina Polska”. Polacy byli silną grupą narodowościową, nadając charakter i „ducha miejsca” miastu. Prężnie działały rozmaite tu rozmaite organizacje np. Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”, Towarzystwo Czytelni Ludowych, Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki, Związek Harcerstwa Polskiego, Skauci, Towarzystwo „Sokół”, Klub Sportowy „Gedania”.
Szkolnictwo polskie w Gdańsku rozwijało się dwutorowo
Pierwszym elementem były szkoły publiczne, nazwane „senackim”, ze względu na pozostawanie pod kuratelą Senatu Wolnego Miasta Gdańska.
Drugą możliwością rozwoju polskiego szkolnictwa w Gdańsku w latach 1919-1939 była tzw. „Macierz Szkolna”. Stanowiły ją szkoły, podlegające pod polskie ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Szkolnictwo to utworzone zostało wobec sytuacji systematycznego ograniczenia działalności polskich „szkół senackich”.
O Antonim Michnie
Na tym tle możemy lepiej zobaczyć dorobek życia Antoniego Michny.
Urodził się 17 maja 1870r. w miejscowości Wysoka pow. Starogard Gdański. W pracy zawodowej podjął on od 1912r. funkcję nauczyciela w szkołach finansowanych później przez władzę Wolnego Miasta Gdańska. W ten sposób objął stanowisko rektora (kierownika) szkoły podstawowej w Gdańsku Letnicy. Pomimo działań skierowanym przeciwko Polakom, Antoni Michna, niestrudzenie nauczał do roku 1939.
Oprócz pracy pedagogicznej, zasłynął jako działacz katolicki i narodowy. Jego największym dziełem była inicjatywa i stałe zaangażowanie w utworzenie parafii w Letnicy. Pełniąc od 14 stycznia 1912r. zadanie przewodniczącego Towarzystwa Budowy Kościoła, przyczynił się do powstania nowej świątyni pod wezwaniem św. Anny, która została poświęcona 30 lipca 1933r. Za swą działalność rektor Michna w 1935r. został uhonorowany wysokim odznaczeniem papieskim „Pro Ecclesia et Pontifice”.
Z dniem wybuchu II wojny światowej wszyscy nauczycieli ze „szkół senackich” zostali zwolnieni, po czym następowały aresztowania osób niewygodnych dla władz hitlerowskich. Antoni Michna w pierwszych dniach września został osadzony w obozie koncentracyjnym w Sztutthofie, gdzie przydzielono mu numer obozowy 968.
W warunkach obozowych próbowano utworzyć szkołę konspiracyjną. Jej zaczątek stanowił barak, w którym byli przetrzymywani nauczyciele. Nie okazało się to jednak na dłuższy czas możliwe…
Część polskich nauczycieli osadzonych jesienią 1939r. w obozie Stutthof, w tym księża zaangażowani w działalność Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdańsku, m.in. ks. Franciszek Rogaczewski, Marian Górecki i Bronisław Komorowski zostali rozstrzelani 11 stycznia i 22 marca 1940r. (19 czerwca 1999r. Święty Jan Paweł II wyniósł tych kapłanów do chwały ołtarzy). Kadra nauczycielska Polskiego Gimnazjum w Kwidzynie i pracownicy Szkoły Morskiej w Gdyni, zostali wywiezieni w kwietniu 1940 r. do KL Sachsenhausen, a potem do KL Mauthausen-Gusen.
Antoni Michna został zamordowany w obozie Stutthof 14 kwietnia 1940r. Jego grób znajduje się na Cmentarzu na Gdańskiej Zaspie (nr 968, kwatera XI-131, rząd V).
Postać tego wybitnego Polaka i chrześcijanina – tak charakteryzuje Waldemar Nocny, autor publikacji na temat Letnicy: Antoni Michna jako nauczyciel, pozostawał wielkim społecznikiem i animatorem życia społeczności lokalnej, szczególnie jego katolickiej części. Uważany za czołową postać robotniczej dzielnicy przyportowej, niestrudzenie zabiegający o budowę kościoła (w projekcie – bazyliki), organizator niezliczonych zbiórek pieniężnych na budowę świątyni, fundator jednego z dzwonów. Jego pisma kierowane do Kurii Biskupiej, władz miasta, czy firm budujących kościół – formułowane w precyzyjny i klarowny sposób, naznaczone pięknym charakterem pisma. Pozostał we wspominkach najstarszych mieszkańców Letnicy otoczony wielkim uznaniem i sentymentem.
Dla uczczenia jego zasług dla Letnicy, wmurowana została w nawie kościoła św. Anny i Joachima marmurowa tablica pamiątkowa, zaś dawną ulicę Żelazną, która przebiegała obok kościoła, przemianowano na ul. Antoniego Michny.
ks. Zbigniew Drzał
Za: http://www.parafialetnica.pl/antoni-michna.html